ANKARA (AA) - Türkiye İstatistik Kurumu'ndan (TÜİK) yapılan açıklamaya göre, her yıl fiyat derlenen yerleşim yerleri ve iş yerleri, endeks sepetinde yer alan ürünler ve ağırlıkları ile ürünlerin tanımları güncelleniyor.

Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) sepeti ve ağırlıkları ile açıklanan değişim oranları tek birey ya da belirli bir gelir grubuna ait olmayıp, ülke ortalamasını ifade ediyor.

En çok satış yapan firmalardan fiyat derlemesi amaçlanıyor

2019 yılından itibaren Gelir İdaresi Başkanlığından (GİB) iş yerlerine ait ciro verilerinin elde edilmesi ile perakende mal ve hizmet sektöründe yer alan iş yerleri için ciro değerleri kullanılarak iş yeri örneklemi yapılıyor. Her yıl aralık ayında en güncel ciro verileri incelenerek, il bazında fiyat derlenen iş yerleri gözden geçiriliyor. Perakende mal ve hizmet sektöründe yer alan iş yerlerinin il bazında ciro büyüklükleri esas alınarak tüketicilerin o ilde yoğun olarak tercih ettiği, en çok satış yapan zincir ve yerel firmalardan fiyat derlenmesi amaçlanıyor.

2022 yılında TÜFE'de 81 ilin tamamı ve 225 ilçe kapsamında, 27 bin 261 iş yeri ve 4 bin 274 konuttan (kira), 409 madde, 904 madde çeşidi için her ay yaklaşık 560 bin 392 fiyat derlenecek.

Her yıl aralık ayında yapılan güncellemede, ağırlığı artan mal ve hizmetler endeks sepetine dahil edilirken, ağırlığı azalan ürünler sepetten çıkartılıyor. Bu nedenle, TÜFE sepetinde yer alan ürünlerin sayısı her yıl değişim gösteriyor.

Güncellemeye göre, sepete giren yeni madde olmadı.

Sepetten çıkan maddeler ise mısırözü yağı, diğer bakliyat (kuru barbunya), kayısı, kiraz, yeşil soğan ve kanepe (üçlü) olarak belirlendi.

Ayrıca, "elektrik ücreti", "sigara", "otomobil (dizel)", "otomobil (benzinli)", "otoban geçiş ücreti", "şehirlerarası tren ücreti", "cep telefonu görüşme ücreti", "sıcak içecekler (servis edilen)", "magazin ve dergi", "yurt içi bir hafta ve daha fazla süreli turlar" ve "otel ücreti" maddeleri altında kapsanan madde çeşitleri değiştirildi ve madde çeşit ağırlıkları güncellendi.

Öte yandan sepete "oyun konsolu" yerine "scooter (çocuk)" dahil edildi.

Ana grup ağırlıkları

2022 yılı TÜFE hesaplamalarında kullanılacak ana grup ağırlıkları da belirlendi.

Buna göre, gıda ve alkolsüz içeceklerin ağırlığı yüzde 25,94'ten yüzde 25,32'ye geriledi. Konutun ağırlığı yüzde 15,36'dan yüzde 14,12'ye düştü. Sağlığın ağırlığı ise yüzde 3,25 yerine yüzde 3,24 oldu.

Giyim ve ayakkabı, ev eşyası, ulaştırma, eğlence ve kültür, lokanta ve oteller ile çeşitli mal ve hizmetler gibi grupların ağırlığı arttı.

Söz konusu ağırlıklar, alkollü içeceklerde ve tütünde yüzde 4,31, eğitimde yüzde 2,03, giyim ve ayakkabıda yüzde 6,42, ev eşyasında yüzde 8,86, ulaştırmada yüzde 16,8, haberleşmede yüzde 3,78, eğlence ve kültürde yüzde 3,06, lokanta ve otellerde yüzde 7,11, çeşitli mal ve hizmetlerde yüzde 4,96 olarak belirlendi.

3 farklı yöntem

Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) sepetinde yer alan mal ve hizmetler hane halklarının en güncel tüketim yapısını yansıtacak şekilde oluşturuluyor, endeks sepeti ve ağırlıklar her yıl güncelleniyor. Güncellemenin sebebi, hane halklarının madde çeşidi düzeyinde değişim gösteren güncel tüketim tercihlerinin madde ve madde çeşidi detayına yansıtılabilmesi.

TÜFE kapsamında takip edilen "elektrik" maddesine ilişkin, madde çeşidi düzeyinde düşük ve yüksek kademe tarife ağırlıklarının belirlenmesinde EPDK'den sağlanan günlük ortalama tüketim miktarları kullanıldı. TÜFE kapsamında takip edilen "doğal gaz" maddesi için de tarifeli sisteme geçilmesi durumunda idari kayıtlardan sağlanacak veriler kullanılarak benzer bir ağırlıklandırma işlemi yapılacak.

Mevsimsel ürünlerin TÜFE hesaplamalarında kullanımı, belirli bir mevsimsel çetele üzerinden takip ediliyor. 2022 yılı TÜFE zincirleme çalışmalarında yapılan analizlerde, yazlık ürünlerin çeteleye giriş ayı olan nisanın mayısa, kışlık ürünlerin giriş ayının ekimden kasıma kaydığı gözlemlendi ve çetelede güncelleme yapıldı.

TÜFE sepetinde kapsanan mal ve hizmet fiyatları 2022 yılı itibarıyla üç farklı yöntemle derlendi.

Alandan veri derleme yöntemi, TÜİK'in 26 bölge müdürlüğünde görevli anketörlerin seçilen iş yerlerini bizzat ziyaret ederek, mal ve hizmet fiyatlarını tablet bilgisayarlara kaydetmelerine dayalı geleneksel veri derleme yöntemi olarak tanımlanıyor. 2022 yılı itibarıyla alandan veri derleme yöntemiyle elde edilecek fiyat sayısı derlenen toplam fiyat sayısının yaklaşık olarak yüzde 50,4'ünü oluşturuyor.

Barkod (satış) verilerinin kullanımı yöntemiyle perakende ticaret sektöründe önemli paya sahip zincir marketlerden sağlanan barkod verileri, TÜFE hesaplamalarında ilk olarak 2021 yılında kullanılmaya başlandı. Analiz süreçleri tamamlanan iş yeri barkod verilerinin TÜFE hesaplamalarına dahil edilmesiyle birlikte 2022 yılı itibarıyla bu yöntemle derlenen fiyat sayısı toplam fiyat sayısının yüzde 44,3'üne tekabül ediyor.

Bazı ürün fiyatları doğrudan internetten derlenecek

Kullanılan bir diğer yöntem ise web scraping (veri kazıma) yöntemiyle fiyat derleme oldu. İnternet üzerinden mal ve hizmet satın alımlarının her yıl giderek daha da yaygınlaşması, istatistik ofislerinin internetten satışı yapılan ürün fiyatlarını TÜFE'ye entegre etmelerini gerekli kıldı. Otomatik web scraping teknolojilerini kullanarak günlük, saatlik ve hatta daha yüksek sıklıkta veri derlemek mümkün oldu.

İnternet fiyatı derlenecek iş yerleri, geleneksel yöntemde ciro örneklemesiyle seçilmiş olan ve fiziki mağazaları bulunan iş yerleri arasından internet sitesi "temsiliyet, hacim, internet sitesinin içerik kaynağı ve sürdürülebilirliği, teknik özellikler metodolojik değerlendirmeler, hedef değişkenler ve metaveri" kriterlerini sağlayanlar dikkate alınarak belirlendi.

Madde tanımları ve yapısı gereği web scraping ile fiyat derlenmesi uygun olan beyaz eşya, elektronik ürünler, giyim, mobilya, sıfır otomobil ve otobüs bileti fiyatları için 2022 yılı itibarıyla internet üzerinden derlenen fiyatlar, endeks hesaplamalarında kullanılacak. Bu yöntemle elde edilecek fiyat sayısı derlenen toplam fiyat sayısının yaklaşık olarak yüzde 5,3'ünü oluşturuyor. Internet üzerinden web scraping yöntemiyle derlenen fiyatlardan ilgili ayın 1'i ile 24'ü arasında olan kısmı hesaplamalarda kullanılıyor.

Otomobil fiyatları

Otomobil fiyatlarının derlenmesinde de 2021 yılı Aralık ayından başlamak üzere, anketörlerin bayi ziyaretlerine dayalı fiyat derleme yöntemi yerine Gelir İdaresi Başkanlığı verilerinden ay içinde satışı gerçekleştiği teyit edilen otomobil fiyatlarının web scraping yöntemiyle doğrudan derlenmesine başlandı. Böylelikle TÜFE sepeti kapsamında yer alan otomobil marka ve modelleri için ülke genelinde yapılan tüm otomobil satışlarının kapsanması ve gerçekleşen satış fiyatlarının doğrudan TÜFE hesaplamalarına dahil edilmesi mümkün hale geldi.

Gerek barkod verilerinin kullanımı gerekse internet üzerinden derlenen fiyatların TÜFE hesaplamalarına dahil edilmesi istatistik ofisleri için maliyeti düşürürken, cevaplayıcı yükünü de azaltıyor. Bunun yanı sıra istatistik üretiminde veri derleme sıklığı daha yüksek ve daha büyük hacimli oluyor. TÜFE’nin zamanlılığı gereği bahsedilen her iki yöntem için de ilgili ayın 1'i ile 24'ü arasındaki veriler kullanılıyor. Her madde için elde edilen günlük fiyatın geometrik ortalaması alınarak ilgili maddenin aylık ortalama fiyatına ulaşılıyor.

Kira fiyatları

TÜFE kapsamında her ay 4 bin 274 konutta oturan kiracıdan fiyat derleniyor. Yöntem gereği "aynı" konutun kira fiyatının takip edilmesi esası aranıyor.

TÜFE sepetinde kapsanan tüm mal ve hizmetlerin yıl boyu benzer nitelikte olmasının temin edilmesi prensibi kira fiyatları için de geçerli. Seçilen konutta oturan kiracı uzun yıllar aynı kişi olabileceği gibi, başka kişiler de aynı konutta kiracı olabiliyor.

Konutta oturan kiracının değişmemesi durumunda kira artışları kontrat yenileme tarihindeki TÜFE 12 aylık ortalama değişim oranına göre belirleniyor. Ancak konuta yeni kiracı gelmesi durumunda TÜFE değişim oranından bağımsız bir kira değerinin belirlenmesi mümkün oluyor.

Seçilen konuta ev sahibinin taşınması ya da konutun yıkılması gibi durumlarda aynı özelliklere sahip ve aynı semtte başka kiracılar ikame alınıyor. Konutun özelliklerinin değişmesi durumlarında kalite düzeltme işlemleri uygulanıyor.